Jacek Dukaj „Katedra”. Najważniejsze informacje o utworze: streszczenie lektury, tematyka, geneza i gatunek

„Katedra” Jacka Dukaja, która jest jedną z obowiązkowych lektur na maturę 2024, jest utworem bardzo enigmatycznym. Pozostawia sporo miejsca do interpretacji. Opowiadanie Jacek Dukaj napisał w 2000 roku, wydane zostało ono w tomie opowiadań „W kraju niewiernych”, opublikowanym w tym samym roku.

Inspiracją były m.in. projekty słynnego katalońskiego architekta Antoniego Gaudiego, projektanta m.in. słynnej katedry Sagrada Familia w Barcelonie. Katedra Dukaja bardzo przypomina te secesyjne projekty, tyle tylko, że istnieje w kosmosie, na planetoidzie. Jest nie tylko budowlą, ale tworem, który w pewien sposób żyje własnym życiem.

„Katedra” Jacka Dukaja jest opowiadaniem science-fiction. Respektuje wszystkie zasady klasycznego opowiadania: ma jednowątkową fabułę, głównego bohatera, ale pojawiają się także bohaterowie drugoplanowi, opisy, refleksje.
Różnica dotyczy jedynie stworzonego przez autora świata – jest to przestrzeń wykreowana, nierzeczywista. Chociaż utwór jest opowiadaniem fantastycznym, porusza tematykę filozoficzną i teologiczną.

Narrację w opowiadaniu „Katedra” Jacka Dukaja prowadzi ksiądz Pierre Lavone. W trakcie podróży dociera na planetoidę „Róg”. Pochowano na niej świętego Izmira Predú.

Celem podróży bohatera jest tytułowa katedra, a więc sam grób Predú. Otaczający „Róg” rój planetoid na cześć świętego zostały określone Izmiraidami. Cały zbiór mieści się zaś w układzie gwiazdy Lévie.

Narrator przybywa do celu statkiem „Rozmaryn”. Wokół miejsca pochówku dzieją się niewytłumaczalne rzeczy, a ksiądz Lavone zamierza je udokumentować i zbadać. Kościelni przełożeni narratora chcą mieć informacje z pewnego źródła i na podstawie relacji bohatera podjąć decyzje, dotyczące przyszłości planetoidy. Jeśli Lavone potwierdzi cudowne zdarzenia, o których informowani byli hierarchowie, gotowi są umożliwić wiernym pielgrzymki do grobu Izmira.

Święty był dowódcą załogi holownika kosmicznego. Statek wylądował na planetoidzie awaryjnie. Izmir, wraz z załogą oczekiwał na pomoc, jednocześnie mając świadomość, że ilość dostępnego tlenu jest ograniczona. Aby zwiększyć szansę na ocalenie swojej załogi, odebrał sobie życie. Jego gest odbił się szerokim echem, a bohatera-samobójcę zaczęto otaczać kultem.

Z tego powodu planetoida stała się popularnym miejscem pielgrzymek. Kiedy w pobliżu grobu Izmira Predú uzdrowiony został Kotter Ugerzo, bratanek Stefana Ugerzo, bardzo ważnego biznesmena, miejsce stało się jeszcze bardziej popularne. Wuj uzdrowionego, jako szef korporacji, w geście wdzięczności zlecił zaprojektowanie przy grobie ogromnej katedry. Jej fundamentem miały być nanozarodniki. Za ich sprawą katedra nie jest ani budowlą, ani rośliną - tylko nieokreślonym tworem.

Księdzu Lavone w wyprawie towarzyszy doktor Wasojfemgus. Narrator skupia się na katedrze, a doktor interesuje się głównie życiem politycznym i ekonomicznym na planetoidzie. Miasto wydaje się opuszczone. Jednak ksiądz w hotelu poznaje recepcjonistę, a potem spotyka się z innym, młodym duchownym.

Następnego dnia narrator poznaje Magdalenę Kleinert, reprezentującą korporację CFG Co, i odwiedza ją w laboratorium. Ksiądz poznaje również Gazmę, chorego na schizofrenię człowieka. Na planetoidzie odzyskał on zdrowie, ale gdy tylko próbuje się od niej oddalić, choroba powraca. Dlatego trwa on przy grobie Izmira.

W trakcie odwiertów na planetoidzie znaleziono nieznaną substancję. Nazwana została Czarną Watą. Dziwna substancja, zdaniem naukowców, może być śladem obecności obcych cywilizacji.

Lavone podziwia strukturę katery, jednocześnie jednak czuje się przytłoczony jej wielkością i zaniepokojony tajemniczością. Kościół ostatecznie decyduje się nie podejmować żadnych działań. Zamierza pozwolić na naturalne oddalenie się planetoidy od Ziemi.

Ksiądz Lavone z czasem orientuje się, że ma podobne objawy jak Gazma, który zdaje się być uzależniony od obecności w pobliżu Katedry. Ksiądz decyduje się więc na pozostanie na planetoidzie. Zamierza jednak wykorzystać twórczo ten czas i przeprowadzić badania nad Katedrą i jej szczególnymi właściwościami. Dochodzi do wniosku, że żywokryst, czyli materiał, z którego zbudowana jest Katedra, rozrasta się i zaraża kolejne osoby. Co ciekawe, zarażeni nie potrzebują już atmosfery i tlenu do przeżycia. Ksiądz rozpoznaje u siebie te same objawy. Podejrzenia księdza zdaje się potwierdzać zniknięcie Gazmy. Narrator przypuszcza, że zamienił się w kamień i stał się częścią Katedry. Lavone zakłada, że on niebawem podzieli ten sam los.

1. Podróż księdza Lavone na planetoidę „Róg”, na której znajduje się grób świętego Izmira.
2. Ksiądz wspomina postać Izmira i kult, którym jest otaczany, przywołuje historię powstania Katedry.
3. Budowa katedry z nanozarodników, jej szczególne właściwości oraz spotkanie księdza z Gazmą.
4. Badania księdza nad planetoidą oraz znalezioną na niej Czarną Watą.
5. Decyzja Kościoła o niepodejmowaniu próby utrzymania Izmiraid blisko ziemi.
6. Pierwsze objawy choroby księdza i jego decyzja o pozostaniu na planetoidzie
7. Zniknięcie Gazmy i przypuszczenia księdza, że zamienił się w kamień.
8. Wnioski z badania katedry i pogodzenie się z nieuniknionym losem.

• Pierr Lavone – ksiądz, który ma ustalić charakter „cudów” dokonujących się na planetoidzie, a ostatecznie sam ma zostać pochłonięty przez Katedrę.
• Izmir Predu – kosmonauta, który poświęcił swoje życie, aby uratować pozostałych członków załogi. Dowodził ekipą Sagittariusa.
• Gazma – schizofrenik, którego Katedra uleczyła, ale jednocześnie uzależniła do siebie.
• Magdalena Kleinert – naukowczyni, reprezentująca scjentystyczny model postrzegania rzeczywistości.
• Doktor Wasojfemgus – towarzyszący księdzu w podróży, zainteresowany nie tyle Katedrą, co życiem politycznym i ekonomicznym na planetoidzie.
• Katedra – jest głównym, choć milczącym i tajemniczym bohaterem utworu. To na niej skupia się uwaga bohaterów i czytelników.

Opowiadanie Jacka Dukaja łączy wyobrażenie o przyszłości z religią czy metafizyką. Wydaje się, że najważniejszy wątek, dotyczący badań prowadzonych przez Pierre’a Lavone, to tęsknota za metafizyką, towarzyszące człowiekowi przekonanie, że nauka nie przynosi odpowiedzi na wszystkie pytania.

Tytułowa Katedra zdaje się być symbolem ozdrowienia, źródłem siły i spokoju, do którego mają potrzebę przybywać poszukujący ukojenia ludzie. Kościół w opowiadaniu „Katedra” doskonale zdaje sobie sprawę z tych potrzeb, dlatego wysyła swojego przedstawiciela do zbadania całej sprawy. Zakłada podjęcie działań, które zapobiegną oddalaniu się planetoidy od Ziemi, aby umożliwić wiernym pielgrzymki do potencjalnie cudownego miejsca.

Jacek Dukaj to znakomity i wielokrotnie nagradzany polski pisarz science fiction i fantasy. Urodził się w 1974 roku w Tarnowie. Studiował na UJ na Wydziale Filozofii. Zadebiutował mając niespełna 16 lat - w 1990 roku publikował w czasopiśmie „Nowa Fantastyka”. Później wydał m.in. zbiory opowiadań „Xavras Wyżryn”, „W kraju niewiernych”, „Król Bólu”, a także powieści „Czarne oceany”, „Extensa”, „Perfekcyjna niedoskonałość”. Powieść „Lód” nominowana została do Nagrody Literackiej Nike 2008.